KENTLEŞME ve KENTLEŞME İLE İLGİLİ SORUNLAR

Doç.Dr. Çağla BOZKURT-GÜZEL

Kentleşme nedir?

• Sanayileşme ve ekonomik gelişmeye bağlı olarak,

• kent sayısının artması ve

• bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu doğuran,

• toplum yapısında, artan oranda örgütlenme,

• işbölümü ve uzmanlaşma yaratan,

• insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişiklerle yol açan bir nüfus birikim sürecidir.

• Kentleşme, her çağda ve uygarlık içinde söz konusu olmuştur.

• Öyle ki, tarih boyunca her çağın ve uygarlığın kendine özgü kentleri olduğunu görebiliyoruz.

• Kentleşme olgusunun başlangıcı, insanlığın “avcılık ve çobanlık” evresinden “yerleşik hayata” geçiş dönemine kadar uzanmaktadır. • Bu bağlamda da kentlerin ortaya çıkışı uygarlıkların doğuşu ile özdeşleşmektedir. • Nitekim uygarlık, organize edilmiş bir toplumsal yaşam olarak tanımlandığında, bu yaşam biçimini yoğun olarak kentlerde görmek olasıdır.

TARİHÇESİ;

• Mısır,

• Mezopotamya,

• Yunanistan ve Ege Adaları’nda,

• Antikçağda gelişen uygarlıkların kentlerinde belli bir plana göre düzenlenmiş olduklarını gösteren kanıtlara rastlanıyor.

• Milet, Efes, Heraklia, Priene ve Bergama bunlardan birkaçı olarak karşımıza çıkıyor.

• Daha çok savunma nitelikleri ve askeri kişiliği ağır basan Roma Uygarlığı kentleri bile düzenli ve planlı kentlerden oluşuyor. • Savunma kaygıları yanında, ticaret yollarının kesişme noktaları olan orta çağ kentlerinde ışınsal, uzunlamasına, ağ biçiminde, üçgen ve dikdörtgen biçiminde geometrik şekillerin egemen olduğu görülüyor. • Surlarla çevrili kaleler, Pazar yerleri, yönetim yapıları ve meslek loncalarının adı ile anılan sokaklar, ortaçağ kentlerini simgeleyen başlıca öğelerdir.

• 19.yy sanayi devriminin toplumların yaşamasına getirdiği ekonomik ve toplumsal değişikliklerle doludur. • Kentler artan nüfusu barındırmaya yetmediğinden, bir yandan alanca büyürken diğer yandan da kent özellikleri daha çok sayıda insanı barındıracak biçimde değişikliğe uğradığı görülüyor.

1- Kentleşme bir değişimi, bir süreci içeren devingen bir kavramdır. • Kentleşmenin bu özelliği kentleşme ile kentleşme düzeyi (oranı) kavramlarının ayrı anlamlarda kullanılmasına yol açmaktadır. • Kentleşme düzeyi, bir ülke veya bölgede belirli bir anda belirli bir tanıma göre kent sayılan yerleşme yerlerinde yaşayan nüfusun toplam nüfusa oranıdır. • Bu bağlamda kentleşme oranı durağan (statik) bir içerik taşımaktadır. • Bu anlamda kentleşme, belirli bir ülke veya bölgenin, belirli bir zaman diliminde kentleşme oranında meydana gelen değişme olarak tanımlanabilir.

2- Kentleşme demografik bir süreci içermektedir • Bu süreç kentsel alanlarda doğum oranlarının ölüm oranlarından fazla olmasının yanı sıra, kırsal alanlardan kentlere gelenlerle yani göçler yoluyla gerçekleşmektedir. • Kuşkusuz bu demografik hareketlenmede kırsal alanlardaki yapı değişiminin yanı sıra kentsel alanlardaki gelişmenin etkisi önemli olmaktadır.

3-Kentleşme ekonomik niteliklidir.

• Öncelikle kentleşme, sanayileşme ve ekonomik gelişmeye koşut olarak ortaya çıkan bir olgudur.

• Bu bağlamda da bir yandan kırsal kesimde verimlilik artışına paralel olarak tarımsal yapı değişime uğrarken, diğer yandan kırsal kesimden kentsel kesime nüfus aktarımı gerçekleşmektedir.

• Böylece de istihdam içinde sanayi ve hizmetlerin payı artarken, tarımın payı azalmaktadır.

• Bu gelişime paralel olarak da toplumlar tarım toplumundan sanayi toplumu olmaya yönelmektedirler.

• Böylece de kentleşmeyle birlikte toplumların ekonomik niteliği değişmektedir.

4- Kentleşme“...insan davranış ve ilişkilerinde kentlere özgü değişikliklere yol açan...” bir süreçtir.

• Bu bağlamda da kentleşme bir toplumsal değişim ve biçimlenme sürecini kapsamaktadır.

• Kentleşme tarımsal yapıdaki ve sanayideki değişmelerin ortaya çıkardığı bir sonuçtur.

• Ancak kentleşme aynı zamanda toplumsal değişme sürecini önemli ölçüde etkileyen ve bazı toplumlarda hızlandırabilen bir olgudur.

• Bu değişim içinde insan ilişkileri yeniden düzenlenirken, ilişkiler çıkar dengesine dayalı olarak kurulmaktadır.

• Ayrıca bu ilişkilerde bireyci ve akılcı tutumlar egemen hale gelmektedir.

• Böylece de kırsal kesimden kente göçenlerde bir "kentlileşme" süreci başlamaktadır.

• Kentlileşme, kentleşmenin toplumsal değişme boyutunu yani kentleşme sürecinde yer alan insanlardaki değişmeyi tanımlar. • Bu bağlamda kentlileşme “...kentleşme akımı sonucunda, toplumsal değişmenin insanların davranışlarında ve ilişkilerinde değer yargılarında, manevi ve maddi yaşam biçimlerinde değişiklikler yaratma süreci..” olarak tanımlanmaktadır.

5- Kentleşme yönetimsel bir örgütlenme sürecini içermektedir.

• Kentleşme sürecindeki hızlanmaya paralel olarak kentlerdeki büyüme de hızlanmıştır.

• Hızla büyüyen kentlerde sorunlarda hızla artış göstermektedir.

• Böylece artan sorunlara çözüm bulmak amacıyla yeni yönetimsel örgütlenmelere gidilmektedir.

• Büyük kent yönetimi biçimindeki örgütlenmeler bu değişimin tipik bir örneğidir.

• Ayrıca kentleşme sonucu nüfusun büyük kısmının kentlerde yaşar hale gelmesi, merkezi yönetim ile yerel yönetimlerin yetki paylaşımının tartışılmasına ve bu bağlamda yerel özerkliğin arttırılması taleplerinin artmasına yol açmaktadır.