TR101 İstanbul Bölgesi’ne hizmet etmek amacı ile 10/11/2008 tarihli ve 2008/14306 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kurulan İstanbul Kalkınma Ajansı (İSTKA), 2009 yılının ikinci yarısından bu yana İstanbul Bölgesi’nin bölgesel gelişimini hızlandırmak ve kalkınmada sürdürebilirliği sağlamak üzere aktif olarak çalışmalarını sürdürmektedir. Küresel kent İstanbul için çalışan, insan odaklı ve çevreye duyarlı, etkili ve yön veren bir çözüm merkezi olma vizyonuna sahip olan İSTKA; katılımcılığı benimseyerek ortak aklı temsil etmek; işbirliği ağlarının merkezinde yer alarak kaynakları İstanbul için ortak değere dönüştürmek misyonu ile hareket etmektedir.
İSTKA, 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanunda vurgulandığı üzere kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle, ulusal kalkınma plânı ve programlarda öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olarak bölge-sel gelişmeyi hızlandırmak, sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak amacıyla kurulmuş- tur. Bu çerçevede Ajans, görevleri arasında yer alan bölge plan ve programlarının uygulanması faaliyetini sürdürmektedir.
Bir önceki Plan döneminde, İSTKA tarafından hazırlanan 2010-2013 İstanbul Bölge Planı’nın, 2010 yılında Kalkınma Bakanlığı tarafından onaylanmasından itibaren, Ajans faaliyetlerini Plan’da ortaya konan öncelikli amaç ve hedefler doğrultusunda yürütmüştür. Bu dönem- de, Bölge Planı’nın hayata geçirilmesine yönelik mali destek prog- ramlarının tasarımı ve yönetimi; bölgesel araştırma, analiz ve rapor- ların hazırlanması; tanıtım ve yatırım destek faaliyetleri, işbirliği ve ortaklık faaliyetleri gibi birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Yerelde yapılan analizler ve geliştirilen stratejiler ulusal kalkınma planına, di- ğer ulusal strateji belgelerine ve uygulamalara girdi sağlamıştır. 2013 yılı itibarıyla Dokuzuncu Kalkınma Planı’nın plan sürecinin sona ermesinin ardından ülkemizin 2014-2018 dönemi ekonomik ve sosyal kalkınma hedeflerini ortaya koyan ve bu hedefleri somutlaştırmak üzere uzun vadeli stratejiler geliştiren Onuncu Kalkınma Planı ve Bölgesel Gelişme Ulusal Stratejisi (BGUS) Kalkınma Bakanlığı koordinasyonunda hazırlanmıştır. Eş zamanlı olarak, 2014- 2023 İstanbul Bölge Planı, 3194 sayılı İmar Kanunu çerçevesinde Kalkınma Bakanlığı’nın 15/11/2012 tarihli ve 6277 sayılı yazısına istinaden İSTKA tarafından hazırlanmıştır. Onuncu Kalkınma Planı (bkz. EK 1) ve BGUS (Taslak) ile öngörülen ilke ve politikalarla uyumlu olacak şekilde, Türkiye’nin 2023 hedeflerine hizmet etmek üzere ve İstanbul 2023 Vizyonu bağlamında hazırlanan İstanbul Bölge Planı, İstanbul’un sosyoekonomik gelişme eğilimlerini, gelişme potansiyelini, öncelikli müdahale alanlarını ve sektörel he- deflerini ortaya koyan; başta yerel yönetimler olmak üzere kamu kurumlarının hazırlayacakları stratejik planları da yönlendiren üst ölçekli bir plan niteliğindedir. Planların kapsadıkları alan ve amaç- ları açısından planlama kademelerinin ve bu kademelerin ilişkileri- nin belirlendiği 3194 sayılı İmar Kanunu’na göre Bölge Planı, ulusal kalkınma planının altında yer alan yerel ölçekteki en üst plandır. Bu bağlamda, Bölge Planı İstanbul’un sosyoekonomik kalkınmasını sağlamak amacıyla ulusal düzeyde üretilen plan, politika ve stra- tejiler ile yerel düzeyde yürütülecek faaliyetler arasındaki ilişkiyi belirlemektedir.
İSTKA, kalkınmayı çok boyutlu; ekonomik gelişmenin yanında sosyal hakların gelişmesi, kalkınırken çevreye duyarlı olunması, kültü- rel değerlerin korunması ve geliştirilmesi gibi daha geniş alanları içeren bütüncül bir kavram olarak görmekte ve toplumun tüm ke- simlerinin potansiyelini harekete geçirecek bir kalkınma anlayışıyla hareket etmektedir. Ajans, faaliyetlerinde ve projelerinde verimlilik, yenilikçilik, sürdürülebilirlik, bilimsellik, çevreye ve kültürel de- ğerlere duyarlılık ve katılımcılık gibi temel değer ve çalışma ilkelerini benimsemektedir. Bu ilkelerden katılımcılık ilkesi doğrultusunda İSTKA, bölgesel politikaların belirlenmesinde, yerel paydaşların katılımına zemin oluşturacak bir platform olmayı hedeflemektedir. Nitekim İSTKA tarafından yürütülen 2014–2023 İstanbul Bölge Planı hazırlık çalışmalarında yerel sahiplenmenin, sürdürülebilir- liğin ve etkinliğin sağlanması için planlama sürecinde katılımcılık ilkesi gözetilmiş; planın stratejik amaç ve hedeflerine ulaşmak ama- cıyla paydaşların sürece katılımı sağlanmıştır.
Bu çerçevede, İSTKA, 2014-2023 İstanbul Bölge Planı hazırlıklarında, İstanbul’da bulunan kamu kurumu, sivil toplum kuruluşu ve özel sektör temsilcilerinden oluşan paydaşların yanı sıra İstanbul halkının da karar alma süreçlerine azami düzeyde katılım ve katkılarını sağlayarak İstanbul’un geleceğinin, bizzat İstanbullular ta- rafından tasarlanmasını amaçlamıştır. İstanbul’un 2023 vizyonu ile bu vizyona ulaşmak için strateji ve hedefleri ortaya koyan İstanbul Bölge Planı’nın katılım süreci aşağıda verilmiştir.
1. Mevcut Durum Analizi: 2014-2023 İstanbul Bölge Planı’nın hazırlık süreci, İstanbul’un sosyo-ekonomik gelişmişlik düzeyi, mekânsal gelişimi, potansiyel risk ve fırsatlarına dair mevcut duru- munu ortaya koymak amacıyla, Ajans uzmanları tarafından hazırlanan detaylı bir Mevcut Durum Analizi ile başlamıştır.
2. #istanbulbenim Sosyal Medya Kampanyası: Plan’ın hazır- lığında hayata geçirilen yaygın katılımcı süreç, bir sosyal medya kampanyası ile başlatılmıştır. İstanbulluların 10 sene sonrası için nasıl bir İstanbul hayal ettiklerini paylaşabilmesi amacıyla başlatı- lan dijital kampanyada, İstanbul için ortaya konacak 2023 vizyonuna katılım sağlayan herkesin öneri ve katkılarının sosyal medya ve internet üzerinden toplanması hedeflenmiştir. #istanbulbenim Sosyal Medya Kampanyası, www.istanbulbenim.org internet sitesinden, www.facebook.com/istka facebook sayfasından, https:// twitter.com/istkaorgtr Twitter sayfasından ve #istanbulbenim has- htag’i ile Twitter üzerinden yürütülmüştür.
3. İstanbul Benim Vizyon Toplantısı: 2014-2023 İstanbul Böl- ge Planı vizyonu ve vizyon senaryoları, yereldeki paydaşların katı- lımı ile gerçekleştirilen İstanbul Benim Vizyon Toplantısı ile belir- lenmiştir.
4. Tematik Toplantılar: İstanbul Benim Vizyon Toplantısı’nda ge- liştirilen vizyon doğrultusunda, 2013 Mayıs ayı boyunca 12 konu başlığında Tematik Çalıştaylar düzenlenmiştir. Her birine 25-30 uzman paydaşın katılımı ile gerçekleştirilen Tematik Çalıştaylara ek olarak, 2 konu başlığında da 10-15 paydaşın katılımıyla Yuvarlak Masa Toplantıları düzenlenmiştir. Kamu, özel sektör, üniversite, yerel yönetim ve sivil toplum kuruluşlarını temsilen alanında uzman paydaşların katıldığı çalıştaylarda Bölge Planı vizyonuna ulaşmak için stratejik amaç ve hedefler belirlenmiştir.
5. Bölge Planı’nın Ajans Tarafından Nihai Hale Getirilmesi: Yaklaşık 2000 kişilik geniş katılımlı sürecin tamamlanmasının ardın- dan İSTKA, Ajans uzmanları tarafından hazırlanan Mevcut Durum Analizi ve süreç boyunca paydaşlar tarafından geliştirilen vizyon, stratejiler, hedefler ve diğer fikir ve önerileri derlemek, değerlen- dirmek ve belirli bir potada eritmek üzere çalışmış ve 2014-2023 İstanbul Bölge Planı nihai hale getirilmiştir.
İstanbul Bölge Planı vizyonu ve vizyon senaryoları 29 Nisan 2013 tarihinde gerçekleştirilen İstanbul Benim Vizyon Toplantısı ile be- lirlenmiştir. 2014-2023 İstanbul Bölge Planı vizyonu Yaratıcı ve Öz- gür İnsanlarıyla, Yenilik ve Kültür Kenti; Özgün İstanbul’dur. İstan- bul’un ekonomik, sosyal ve mekânsal gelişimini sağlamaya yönelik olarak belirlenen 3 temel eksen üzerinde yükselen 2023 vizyonu- nun yapı taşları 23 öncelik ve 57 stratejiden oluşmaktadır. 2014-2023 İstanbul Bölge Planı ile ortaya konan vizyonunun eko- nomik gelişme ekseni, küresel ekonomide söz sahibi, yüksek katma değer üreten, yenilikçi ve yaratıcı bir İstanbul ekonomisi yaratmak üzere oluşturulmuştur. 2023’e doğru İstanbul’un, küresel değer
Avrupa Birliği’ne uyum kapsamında yürürlüğe giren İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması’na (İBBS) göre İstanbul, TR1 İstanbul, TR10 İstanbul ve TR100 İstanbul olmak üzere her üç düzeyde de bölge olarak tanımlanmıştır. İstanbul Kalkınma Ajansı’nın görev alanı olan İstanbul Bölgesi, İstanbul il sınırlarını kapsamaktadır.
2014 - 2023 İSTANBUL BÖLGE PLANI zincirlerine eklemlenmenin ötesinde küresel ekonomide söz sahibi olması için birbirini destekleyen 7 öncelik alanı ve 19 strateji be- lirlenmiştir. İstanbul’un yenilik, yaratıcılık ve yüksek katma değerli faaliyetlerde bir küresel çekim merkezi olması, Bölge’ye çekilecek nitelikli işgücü ve yatırımlarla bu dinamizmin hızlanarak küresel de- ğer zincirlerinde güçlü bir yer edinmesi amaçlanmaktadır. Bu sü- reçte, İstanbul bir taraftan hizmet kalitesini dünya standartlarına yükselterek küresel rekabette yerini alırken, diğer taraftan sanayi alanında da rekabet gücünü artırabilmek üzere kalıcı bir dönüşü- mü gerçekleştirecektir. İstanbul ekonomisinde bu dönüşümü kalıcı kılmak için Bölge’de Ar-Ge ve yeniliği artırmak ve girişimcilik eko- sistemini güçlendirerek nitelikli girişimciliği desteklemek öncelik alanları olarak belirlenmiştir. Yenilik ve yaratıcılık odaklı büyümeyi seçen İstanbul, insan kaynağını da buna paralel olarak geliştirerek bu dönüşüme hazırlamayı, artan istihdam olanaklarıyla Bölge’nin yaratıcı ve yenilikçi insanlar için çekim merkezi olmasını sağlama- yı amaçlamaktadır. Küresel bir kent olma iddiasını ortaya koyan İstanbul, kentsel imaj yönetimi ve etkin tanıtımla çekim gücünü artırarak, başta turizm, finans, lojistik, sağlık ve eğitim alanlarında olmak üzere çekim merkezi olmayı hedeflemektedir.
Ekonomik alanda yaratılan kazanımların sosyal gelişmeyi de be- raberinde getirmesi ve İstanbul’da bütüncül kalkınmanın gerçek- leştirilmesi amacı ile adil paylaşan, kapsayıcı ve öğrenen toplum olarak belirlenen sosyal gelişme ekseni, 2014-2023 İstanbul Bölge Planı’nın dayandığı ana gelişme eksenlerindendir. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinden yoğun göç baskısına maruz kalan, kentleşmeye pa- ralel olarak yoksulluk, işsizlik, gelir adaletsizliği ve bölgesel den- gesizlikler ile karşı karşıya olan İstanbul’da, ekonomik gelişmenin odağında olan küresel merkez olma hedefi bu sorunlarda derinleş- me riskini de beraberinde getirmektedir. İstanbul’un 2023 yılında barışçıl, müreffeh, toplumun tüm kesimlerini din, dil, ırk, cinsiyet ayrımı gözetmeksizin kapsayan, adil bir kent haline gelebilmesi için bu risklerin azaltılması gerekmektedir. Buradan hareketle İs- tanbul’da sosyal kalkınmanın gerçekleştirilmesi için 7 öncelik alanı ve 17 strateji belirlenmiştir. Sosyal bütünleşmeyi sağlayabilmek için toplumdaki tüm bireylerin ekonomik, politik, sosyal, kültürel hayata katılımlarının önündeki engellerin kaldırılarak adil ve kap- sayıcı bir toplum oluşturulması; eğitim ve sağlık gibi temel sosyal hizmetlere herkesin erişiminin sağlanması ve İstanbul’un küresel hedefleri göz önünde bulundurularak bu hizmetlerin kalitesinin ar- tırılması ve uluslararası standartlara kavuşturulması hedeflenmek- tedir. İstanbul’un en güçlü yanlarından biri olan sosyal ve kültürel çeşitliliği ve kozmopolit yapısı korunurken ortak yaşama kültürü ve İstanbulluluk bilinci gelişmiş sağlıklı bir toplumun oluşturulmasına ve İstanbul’da güven içinde yaşanmasına çalışılacaktır. Tüm bunlar gerçekleştirilirken, İstanbul’un dinamik nüfus yapısını koruyarak 2023’e kadar demografik fırsat penceresinden faydalanması; aynı zamanda İstanbul’da yer alan kurum ve kuruluşlarda kapasitenin güçlendirilmesi ve iyi yönetişimin uygulanması öncelik alanları ola- rak belirlenmiştir. 2023’e doğru İstanbul, herkese fırsat eşitliği su- nan, kapsayıcı bir toplum; mutluluk, huzur ve güven içinde yaşanan bir kent olarak, ekonomik ve sosyal kalkınmanın beraber ilerlediği bir yer olacaktır.
İstanbul’un 2023 yılında, İstanbullular için olduğu kadar küresel kent olmanın gerekliliği olarak da insanların keyifle yaşayıp üre- tebilecekleri, özgürlük ve yaratıcılıklarını hem bireysel gelişimleri ve hem de toplumsal refahın üretimi için en iyi şekilde kullana- bilecekleri bir kent olması amaçlanmaktadır. Dolayısıyla, İstanbul Bölge Planı vizyonunu oluşturan üçüncü ana eksen keyifle yaşa- nan, özgün kentsel mekânlar ve sürdürülebilir çevre olarak belir- lenmiştir. İstanbulluların yaşam kalitelerini yükseltirken sosyal ve ekonomik süreçlere katılımlarını kolaylaştırmak, aynı zamanda kent yaşamı içinde doğa ile iç içe yaşam sürebilmelerini sağlamak üzere 9 öncelik alanı ve 21 strateji belirlenmiştir. Plan döneminde işbirliği ve katılımcılığı esas alan kapsayıcı ve bütüncül bir planla- ma anlayışıyla İstanbul’un akıllı ve sürdürülebilir kentsel gelişmesi hedeflenmektedir. Bu süreçte, İstanbul’un özgünlüğünün kaynağı olan tarihi ve kültürel mirasın ve İstanbul belleğinin yanı sıra çevre ve doğal mirasın da korunması ve sürdürülebilirliğinin sağlanma- sı gerekmektedir. İstanbul’un çarpık kentleşme yapısının, kentsel donatılar ihmal edilmeden; kalite, evrensel tasarım, özgünlük, estetik ve mimari kaygılar gözetilerek dönüşümünün sağlanması ve afetlere hazırlıklı hale getirilmesi amaçlanmaktadır. Lojistik ala- nında uluslararası bir merkez olması hedeflenen İstanbul’un hem kent içi ve hem de diğer bölge ve ülkelere ulaşım ve erişilebilirliği artırılacak, kentin sürdürülebilir gelişimini sağlayan ve lojistik ala- nında rekabetçiliğini destekleyen ulaşım sistemi, lojistik altyapısı ve hizmetleri geliştirilecektir. İstanbul’da yapılaşma baskısı altında kalan doğal kaynaklar, su havzaları, ormanlık alanlar ve kent içinde kalan yeşil alanlar ve parklar korunarak sürdürülebilir gelişimleri sağlanacak; çevre dostu enerjinin kullanımı ve sürdürülebilir atık yönetimi benimsenecektir. 2023 yılında İstanbul, keyifle yaşanan, özgün kentsel mekânları ve sürdürülebilir çevresiyle, yaratıcı ve yenilikçi insanların potansiyelini özgürce ortaya koyabilecekleri bir kent olacaktır.
Katılımcı bir süreç sonucunda hazırlanan 2014-2023 İstanbul Bölge Planı gelişme eksenleri, öncelik al